Dlaczego budownictwo naturalne nie powinno się kojarzyć z lepianką, ale z budynkiem uniwersytetu? Rozwój edukacji architektonicznej w Polsce

Ewolucja, jaka czeka budownictwo, ma jeden cel – dekarbonizację, czyli redukcję emisji dwutlenku węgla, odpowiedzialną za zmiany klimatu. Droga do niego wiedzie przez zastąpienie dziś używanych materiałów naturalnymi, o zerowym lub nawet ujemnym śladzie węglowym oraz wprowadzenie zasad Gospodarki Obiegu Zamkniętego (GOZ).

Budownictwo naturalne nie jest nowym odkryciem, ale we współczesnym wydaniu korzysta z optymalizacji procesów budowy, tj. produkcji i prefabrykacji. Nadal wykorzystuje słomę, glinę, drewno, ziemię czy konopie. O ile jednak do niedawna budowle z tych materiałów kojarzone były z lepiankami, czy stereotypowym „kopułowym domkiem hobbita”, to teraz tak być nie powinno. Świetnym przykładem nowoczesnego, estetycznego i funkcjonalnego budownictwa naturalnego jest The Getaway Building na kampusie Uniwersytetu w Nottingham. Powstał on z drewnianych paneli wypełnionych kostką słomianą – przy czym słoma pochodzi z terenów należących do uniwersytetu, co dodatkowo obniżyło ślad węglowy związany z transportem materiałów. Budynek mieści sale wykładowe i laboratoria dla studentów nauk przyrodniczych.

Z kolei GOZ, czyli Gospodarka Obiegu Zamkniętego, to odejście od tradycyjnej gospodarki, w której ogromna część materiałów budowlanych jest wykorzystywana tylko raz (budynki są po okresie eksploatacji wyburzane) – do cyrkularnej, w której minimalizuje się produkcję odpadów poprzez ich powtórne wykorzystanie, działania lokalne, inwestycję w pracę ludzkich rąk zamiast transportu.

Te sposoby, technologie i materiały już istnieją. Jednak aby zostały wykorzystane, wiedza o nich musi być powszechna. Nie tylko wśród inwestorów, ale przede wszystkim architektów, wykonawców, producentów. Tej potrzebie wychodzi naprzeciw projekt „Dekarbonizacja procesów budowlanych”, realizowany przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Budownictwa Naturalnego oraz Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy. Wśród realizowanych w jego ramach zadań są i takie, które zmienią w Polsce edukację związaną z branżą budowlaną – przynosząc m.in. programy Dodatkowych Umiejętności Zawodowych dla szkół zawodowych oraz program nauczania dla szkół wyższych. Programy edukacyjne są tworzone przez specjalistów OSBN od edukacji, budownictwa i architektury tak, aby dać młodemu pokoleniu kompetencje i umiejętności niezbędne do realizacji inwestycji budowlanych z wykorzystaniem naturalnych materiałów i technologii.

Jak edukacja może wesprzeć powstawanie ekologicznych i zdrowych budynków w Polsce?

Dwa programy Dodatkowych Umiejętności Zawodowych (DUZ-y) dotyczą zawodów „cieśla” oraz „murarz-tynkarz”. Planowane jest uzupełnienie umiejętności zawodowych cieśli o wykonywanie konstrukcji do wypełnień materiałami naturalnymi oraz murarzy-tynkarzy w zakresie tynków glinianych. DUZ-y będą zwierały część teoretyczną, która wskaże różnice i podobieństwa między tradycyjną ciesielką i tynkarstwem a naturalnymi praktykami związanymi z gliną, drewnem, słomą, konopiami. Część praktyczna – oprócz zajęć praktycznych związanych z tynkowaniem gliną i konstruowaniem ścian pod wypełnienia naturalne (kostka słomiana, kompozyt konopny, techniki zasypowe) – obejmie również pracę z elementami prefabrykowanymi (ściany prefabrykowane, płyty gliniane).

Dzięki programowi nauczania dla uczelni wyższych studenci architektury i budownictwa zapoznają się z typami i właściwościami materiałów naturalnych – słomy, gliny, konopi, drewna, ziemi – oraz z tematyką pokrewną.

Wykładowcy otrzymają gotowe scenariusze wraz z prezentacjami multimedialnymi, dzięki czemu proces dydaktyczny będzie dostępny dla każdego nauczyciela i przyjazny „w obsłudze”. Powstanie także polskie tłumaczenie programu STEP (Straw Bale Building Training for European Professionals – Trening Budowania Słomianego dla Europejskich Profesjonalistów). Uzupełnieniem praktycznym dla każdego odbiorcy – ucznia, studenta, wykonawcy, rodziny budującej swój dom – jest oferta warsztatów z naturalnego budowania.

Ogólnopolskie Stowarzyszenie Budownictwa Naturalnego od lat prowadzi działalność edukacyjną. Z doświadczeń OSBN wynika, że o ile przyszli mieszkańcy naturalnych budynków mają świadomość ich dobroczynnego wpływu na zdrowie i środowisko, to projektanci i wykonawcy pozostają daleko w tyle. Nawet jeśli architekci i wykonawcy są zainteresowani naturalnym budownictwem, to często nie znają wiarygodnych źródeł informacji o naturalnych materiałach i technologiach budowlanych.

Takim źródłem jest powstający w ramach projektu „Poradnik Inwestora” – ogólnodostępne, darmowe, praktyczne kompendium wiedzy o naturalnych materiałach i technologiach budowlanych oraz zastosowaniu zasad Gospodarki Obiegu Zamkniętego w budownictwie. Publikacja jest przeznaczona zarówno dla inwestorów indywidualnych i samorządowych, projektantów, jak i dla deweloperów. Poradnik będzie praktycznym informatorem wyjaśniającym, jak samodzielnie przeprowadzić proces budowlany. Opracowanie będzie zawierać katalog detali i projektów koncepcyjnych domów typowych, wraz z przykładami rozwiązań projektów budowlanych i wykonawczych oraz wytyczne dotyczące zagospodarowania odpadów budowlanych. Ciekawym dodatkiem będą w nim przykłady użycia materiałów i technologii naturalnych w budownictwie klasycznym.

Materiał powstał w ramach projektu „Dekarbonizacja procesów budowlanych – wprowadzenie materiałów naturalnych o zerowym śladzie węglowym, w tym drewna, do gospodarki obiegu cyrkularnego w budownictwie”, realizowanego przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy oraz Ogólnopolskie Stowarzyszenie Budownictwa Naturalnego. Korzysta on z dofinansowania o wartości 744 951 euro otrzymanego od Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach Funduszy EOG.